🦙 Wprowadzanie Pokarmów U Niemowląt

Od papki do kanapki, czyli o zmianach konsystencji posiłków dla dzieci. 19 marca 2007. Gdy rozszerzasz dziecku dietę, to dla niego oznacza nie tylko nowe smaki, ale także konsystencje dań. Ich wprowadzanie zależy od umiejętności dziecka. Zarówno one, jak i konsystencje posiłków zmieniają się w ciągu pierwszego roku życia dziecka. Zbyt szybkie wprowadzanie nowych pokarmów i w dużych ilościach oraz zamiana porcji mleka na odrębny posiłek może spowodować odrzucenie przez niemowlę mleka. Jednakże, aby zachować zasadę, że mleko ma stanowić podstawę diety do roku należy proponować nową potrawę dopiero po spożyciu porcji mleka (najlepiej 15-30 minut po Zgodnie z zaleceniami Komitetu ds. Żywienia ESPGHAN mleko krowie nie powinno stanowić głównego napoju u dzieci w 1. roku życia, a po jego ukończeniu dzienne spożycie mleka nie powinno przekraczać 500 ml. 6 Mleko krowie jest ubogie w żelazo, dlatego jego opóźnione wprowadzanie chroni przed wystąpieniem niedokrwistości z niedoboru 4. Chociaż autorzy schematu zalecają wyłączne karmienie piersią do 6 mż, to jednak wskazują, że u niektórych niemowląt (np. z dużym zapotrzebowaniem na żelazo) korzystne może być wcześniejsze wprowadzenie pokarmów uzupełniających bogatych w żelazo. 5. U niemowląt żywionych jedynie mlekiem dieta ma charakter wysokotłuszczowy – z tłuszczu pochodzi ponad 50% energii. Wprowadzanie pokarmów uzupełniających oznacza przejście na dietę o charakterze bardziej węglowodanowym, czyli zbliżoną do diety osoby dorosłej. Stopniowe wprowadzanie pokarmów stałych. Aby sprostać rosnącym potrzebom niemowląt po ukończonym szóstym miesiącu życia (180 dni) należy zacząć rozszerzanie diety o produkty uzupełniające. Karmienie piersią nadal się kontynuuje. Drgawki gorączkowe (DG) są łagodną postacią napadów padaczkowych. Występują u 2–5% dzieci w wieku między 3. miesiącem życia a 5. rokiem życia, choć najczęściej obserwuje się je u niemowląt. Nie mają istotnego, negatywnego wpływu na dalszy rozwój motoryczny i poznawczy. ** Zgodnie z przepisami prawa kaszki dla niemowląt i małych dzieci nie mogą zawierać konserwantów i barwników. Ważne informacje: Zaleca się kontynuację karmienia piersią podczas wprowadzania pokarmów uzupełniających. Karmienie piersią powinno trwać tak długo, jak jest to pożądane przez matkę i dziecko. U niemowląt i dzieci, które nie potrafią jeszcze korzystać z nocnika/toalety, pobierając kał na badanie, należy unikać jego kontaminacji moczem. W tym celu najpierw należy założyć woreczek na mocz, a dopiero potem pieluchę wyłożoną warstwą plastiku lub folii, co pozwoli zapobiec przesiąknięciu kału przez pieluchę. Wprowadzanie pokarmów Rozpoczęłam je, gdy maluszek miał 5 miesięcy i tydzień.Otrzymywał trzy łyżeczki ugotowanego i zblendowanego warzywa.Ponieważ był środek zimy (luty) na początku kupiłam pasternak, marchewkę, dynię i brokuła oraz gruszki i jabłka w słoiczkach wierząc, że będą bardziej wartościowe niż dostępne “świeże” owoce i warzywa. Rodzaj i konsystencja pokarmów: Przykłady pokarmów c: 1. 7: 110: ssanie, połykanie: karmienie piersią lub mlekiem modyfikowanym b: płyny: mleko matki lub mleko modyfikowane: 2.–4. 6: 120–140: 5.–6. 5: 150–160: początkowe rozdrabnianie pokarmów językiem silny odruch ssania wypychanie jedzenia z ust językiem (reakcja przejściowa) Jednak co najmniej do końca pierwszego roku mleko matki lub modyfikowane nadal stanowi podstawę diety niemowlaka. Zalecenia dotyczące rozszerzania diety, znane również pod nazwą schemat żywienia niemowląt , co pewien czas się zmieniają. Ostatnia aktualizacja zasad żywienia zdrowych niemowląt miała miejsce w styczniu 2021. QCl7693. Rozszerzanie diety u niemowląt – jak to „ugryźć” i czy ugryźć? Tym wstępem pragniemy poruszyć temat rozszerzania diety według nowych, jak i wcześniejszych zaleceń. Wybrać papki czy BLW? Dopajać wodą – a jeśli tak to od kiedy i w jakich ilościach? Jakie warzywka podawać w pierwszej kolejności? Kiedy owoce? Sprawdzamy, co do powiedzenia mają Eksperci z wydawnictwa „Medycyna Praktyczna” i fundacji Nutricia w ramach projektu „1000 pierwszych dni”. Dlaczego istotne jest prawidłowe żywienie niemowląt? Zacznijmy od tego, dlaczego tak ważne jest dobre zaplanowanie żywienia małego dziecka. Okazuje się, że to, co dziecko zjada w pierwszych latach, zapewnia nie tylko prawidłowe wzrastanie, ale i ma znaczenie w odległym życiu – warunkuje np.: prawidłowy rozwój mózgu i zmysłów – dzięki odpowiedniemu żywieniu dziecko lepiej wykorzysta potencjał intelektualny, prawidłowy rozwój kości, stawów i mięśni – co rzutuje na poprawną sylwetkę i odporność na złamania w drugiej połowie życia, ochronę przed otyłością w przyszłości (a otyłość powoduje wiele poważnych chorób), rzadsze występowanie wielu chorób cywilizacyjnych lub łagodzenie ich przebiegu (np. choroba wieńcowa serca, uczulenia i alergie, choroby nowotworowe). Jak widać, znaczenie żywności w pierwszych miesiącach i latach życia dziecka jest ogromne – wręcz nieocenione. Jak zatem rozszerzać dietę niemowlęcia, aby robić to z jak największą dla niego korzyścią? Sprawdzamy nowe zalecenia, które zostały opublikowane w Poradniku „Jak żywić niemowlęta i nie zwariować?” przy udziale wydawnictwa „Medycyna Praktyczna” oraz fundacji Nutricia w ramach projektu „1000 pierwszych dni”. Kiedy mleko może nie być jedynym pokarmem dziecka? Według nowych zaleceń – WHO – dzieci powinny być karmione wyłącznie piersią lub mlekiem modyfikowanym przez okres pierwszych 6 miesięcy życia. Wcześniej – według ekspertów – nie ma potrzeby wprowadzania innych posiłków czy napojów (w tym wody), gdyż zarówno mleko matki, jak i mleko modyfikowane, zawierają wszystkie potrzebne dla dziecka w tym wieku składniki oraz dostarczają odpowiednią liczbę kalorii. Eksperci wskazują jednak, że można ewentualnie wprowadzać niewielkie ilości innych pokarmów od 5. miesiąca życia, jednak tylko wtedy, gdy istnieją ku temu medyczne wskazania. Jednak wprowadzanie innych pokarmów po 5. czy 6. miesiącu życia nie oznacza rezygnacji z karmienia piersią czy mlekiem modyfikowanym – nadal taki sposób żywienia powinien stanowić podstawę, a posiłki typu marchewka czy inne produkty stanowią początkowo jedynie uzupełnienie karmienia mlekiem. Jak długo karmić piersią? Jak na razie nie ma wskazówek naukowców na temat tego, kiedy należy całkowicie zakończyć karmienie piersią. Zwykle zaleca się, aby po pierwszych urodzinach dziecka karmić piersią tak długo, jak potrzebuje tego matka i dziecko. Czyli decyzja należy do Ciebie i Twojego malca. Jeśli chodzi o mleko modyfikowane, przez pierwsze 6 miesięcy należy dziecku podawać tzw. mleko początkowe(oznaczone numerem 1), a po ukończeniu 6 miesiąca życia należy zacząć podawać tzw. mleko następne (oznaczone numerem 2). Inną kwestią jest zagęszczanie mleka modyfikowanego – jest to popularna modyfikacja. Rodzice dodają do porcji mleka substancję zagęszczającą, np. na bazie mączki z ziaren chlebowca świętojańskiego czy skrobi ryżowej. Substancje te ograniczają epizody ulewania. Nie są jednak w większości przypadków ani skuteczne, ani zalecane. Nie powinno się zatem tak „wzbogacać” mleka, bez konsultacji z lekarzem. Dopajanie wodą to rozszerzanie diety! Według wszystkich towarzystw medycznych na całym świecie, dziecko powinno być karmione wyłącznie piersią lub mlekiem modyfikowanym przez całe pierwsze półrocze. Eksperci zaznaczają, że wyłączne karmienie mlekiem oznacza także rezygnację z dopajania dziecka wodą – nie trzeba bowiem podawać dziecku żadnych dodatkowych płynów, jeśli trzymamy się tej zasady i nie rozszerzamy przed 6 miesiącem diety niemowlęcia. Natomiast po 6. miesiącu – lub gdy wcześniej rozpoczniesz rozszerzanie diety, należy zacząć podawać dziecku wodę do picia. Ważne jest przy tym, aby podawać czystą wodę, a nie z dodatkiem cukru czy podawanie w jej zastępstwie soczków. Jaką wodę wybrać dla niemowlaka? Zgodnie z zaleceniami polskich ekspertów – lekarzy pediatrów i dietetyków – najlepsza dla niemowląt jest woda źródlana lub naturalna woda mineralna, przy czym powinna być ona: niskozmineralizowana, niskosodowa, niskosiarczanowa. A takie kryteria spełnia tylko kilka dostępnych na rynku produktów, jeżeli chodzi o butelkowaną wodę (na etykiecie powinna być informacja, że całkowite stężenie soli mineralnych jest mniejsze niż 500 mg/l). Można także podać dziecku wodę z kranu, z tym że powinna być ona odpowiednio przegotowana (najlepiej doprowadzić do wrzenia i gotować tak wodę jeszcze przez 5 minut; przed podaniem dziecku wody należy ją schłodzić do bezpiecznej temperatury). Wodę butelkowaną należy przechowywać w chłodnym i zaciemnionym miejscu, a po otwarciu trzeba ją spożyć w ciągu 24 godzin. Portal przygotował grafikę z popularnymi wodami, które nadają się dla małych dzieci: Woda dla niemowląt Uwaga! Nie powinno się podawać dziecku wody pochodzącej ze studni! Może być ona skażona azotanami i azotynami z wód gruntowych. Rozszerzanie diety po 6. miesiącu życia – pierwsze obawy Po pierwszych miesiącach życia w końcu zyskaliście pewną harmonię – i znów wszystko może wywrócić się do góry nogami, gdyż zaczyna się ważny etap – wprowadzanie do jadłospisu dziecka pokarmów uzupełniających. To nowe zmartwienia i obawy – czy się zakrztusi, czy polubi dany produkt, ile dziecko powinno zjadać pokarmów uzupełniających, co jeśli dziecko jeszcze nie siedzi itd. Ten etap jest bardzo trudny, ale jako rodzice powinniście pamiętać, że tylko niektóre niemowlaki akceptują od razu wszystkie smaki i nie protestują podczas rozszerzania diety. Większość dzieci ponadto nie siada od razu w 6 miesiącu, a np. w 8 – a jeśli do tego czasu nie będzie umiało stabilnie siedzieć, można i tak rozszerzać dietę, z tym że należy wypracować odpowiednią pozycję do karmienia – najlepiej z fizjoterapeutą i neurologopedą, aby zmniejszyć ryzyko zakrztuszenia. Zdolność do akceptowania nowych pokarmów i smaków zmienia się wraz z wiekiem. W pierwszych dwóch lata życia bardzo istotne jest, aby poznawane pokarmy były zdrowe, gdyż determinują one późniejsze preferencje, jeżeli chodzi o odżywianie. Na przykład preferencja smaku słodkiego pojawia się już u noworodka, a akceptacja smaku słonego u dziecka 4-miesięcznego, przy czym największe upodobanie do tego samu przejawia się między 6 a 24 miesiącem. Dodatkowo około 4 miesiąca pojawia się preferencja smaku umami – czyli smaku rosołowego oraz mięsnego. Z kolei smak gorzki i kwaśny zwykle powodują u niemowląt grymas niechęci. Mając tę wiedzę łatwiej zrozumieć, dlaczego smaku różnych warzyw czy kasz i produktów niesłodzonych, musimy uczyć dziecko stopniowo, wielokrotnie proponując dany pokarm. Jeśli więc dziecko początkowo odmawia jakiegoś pokarmu, który jest ważny (np. brokuła), proponuj mu co jakiś czas ponownie ten produkt, aż polubi jego smak. Początkowo podawaj go w niewielkiej porcji, stopniowo zwiększając. Może się zdarzyć, że dziecko odrzuci nowy lub wcześniej lubiany produkt – nie zrażaj się tym. Proponowanie tych samych produktów wiele razy – nawet 10-15 – sprawia, że dziecko stopniowo je akceptuje. Początkowo pożywienie, które nie jest słodkie, jest dla dziecka dziwne i dopiero po kilku próbach zaczyna je akceptować. Czy dziecko jest gotowe na rozszerzanie diety? Generalnie zalecenia są takie, aby w przypadku karmienia piersią oraz mlekiem modyfikowanym należy rozszerzać dietę dziecku między 17 a 26 tygodniem życia. Pokarmy uzupełniające nie mają stanowić podstawy diety, tylko jak sama nazwa wskazuje, uzupełniać karmieniem mlekiem. Między 6 a 8 miesiącem życia niemowlę powinno już otrzymywać 2-3 posiłki uzupełniające, a między 9 a 24 miesiącem – 3-4 posiłki uzupełniające oraz 1-2 przekąski (np. cząstka owocu czy warzywa). Wiele mówi się ostatnio jednak o tym, że rozszerzanie diety powinno mieć początek dopiero wtedy, gdy dziecko wykaże oznaki gotowości ku temu. Na czym one polegają? Zobaczcie na poniższej infografice portalu Oznaki gotowości do rozszerzania diety Wśród oznak gotowości znajdują się następujące objawy: dziecko interesuje się jedzeniem, chwyta jedzenie i celnie trafia nim do buzi, siedzi z podparciem trzymając stabilnie głowę, próbuje żuć pokarm, nie wypycha językiem łyżeczki. Jak często wprowadzać nowy składnik podczas rozszerzania diety? Kolejna obawa młodych rodziców dotyczy tego, jakie odstępy czasowe należy zachować pomiędzy poszczególnymi składnikami na początku przygody z rozszerzaniem diety, a także czy można podać je naraz. Niestety możliwe są – chociaż zdarza się to rzadko – reakcje nadwrażliwości i większość ekspertów zaleca, aby w danym dniu wprowadzać tylko jeden nowy składnik, dzięki czemu zyskamy pewność, że dziecko dobrze go toleruje. Gdy wprowadzimy 2 czy 3 składniki naraz, nie wiemy, który wywołał ewentualne problemy – np. brzuszkowe, typu biegunka czy zaparcia. Co wprowadzać najpierw: warzywa, owoce czy produkty mięsne? Zaakceptowanie smaku warzyw jest trudniejsze niż akceptacja smaku owoców, więc eksperci zalecają, aby to warzywa były pierwszymi pokarmami uzupełniającymi. Dopiero po ok. 2 tygodniach od podania pierwszego warzywka, stopniowo proponuj dziecku owoce, jednak warzywa nadal powinny gościć w jadłospisie. Istotne jest także podawanie mięsa – o tym jednak szerzej piszemy niżej, gdyż jest to dość szeroki temat. Jak dużo powinno zjeść niemowlę podczas rozszerzania diety? Proponowane porcje pokarmów przedstawia poniższa tabela ze schematem żywienia. Porcje te mają jednak charakter orientacyjny i stanowią pewną średnią – nie trzeba ich więc rygorystycznie przestrzegać. Jeżeli dziecko je więcej lub mniej, dostosuj posiłek do jego potrzeb. Wielkości posiłków przy rozszerzaniu diety Powyższa tabela pochodzi ze wspomnianej wcześniej publikacji „Jak żywić niemowlęta i nie zwariować?”. Jak widać, w momencie rozszerzania diety, a więc w okolicy 5-6 miesiąca życia, wielkość porcji wynosi średnio 150-160 ml przy około 5 karmieniach na dobę. W ramach tego zalicza się zarówno spożywane mleko, jak i posiłki uzupełniające. Gdy dziecko ma 7-8 miesięcy, porcje nieco się zwiększają – do ok. 170-180 ml – ale nadal niemowlę jest karmione piersią lub mlekiem modyfikowanym, podobnie jak w kolejnych miesiącach (9-12), gdzie wielkość porcji (wraz z mlekiem) wynosi 190-220 ml. Podane ilości są oczywiście uśrednione i orientacyjne. Niektóre dzieci jedzą – zgodnie z nowymi zaleceniami dotyczącymi karmienia na żądanie – po 60 czy 90 ml 10 razy na dobę, a inne po np. 120 ml 6-8 razy na dobę. I to jest też dobre i prawidłowe! Dostosuj zatem wielkość porcji i częstotliwość karmień do potrzeb swojego dziecka. Do kiedy dziecko może jeść w nocy? Początkowo całkowicie normalne i wskazane jest nocne karmienie dziecka. Nie określono jednoznacznie momentu, do którego karmienie nocne nie jest potrzebne, ale większość niemowląt wraz z wydłużaniem przerw między posiłkami i zwiększaniem jednorazowo spożywanych porcji, rzadziej budzi się na karmienie. Jeśli jednak dziecko w drugim półroczu nadal domaga się częstego jedzenia nocą, można dać mu zamiast posiłku do picia wodę. Wówczas w ciągu dnia zacznie zjadać więcej, aby zaspokoić dobowe zapotrzebowanie kaloryczne i odżywcze. BLW czy papki, czyli jaka powinna być konsystencja pokarmów? Podczas 1 roku życia dziecko nabywa wielu nowych umiejętności – w tym także gryzienia oraz żucia pokarmów stałych, przy czym umiejętność gryzienia kształtuje się nawet do ukończenia 24 miesiąca życia. Największe jednak możliwości nauczenia się tych kompetencji, dziecko posiada między 6 a 10 miesiącem, mimo że dopiero pojawiają się zęby mleczne (w wiele dzieci jeszcze ich nie ma) – nie jest to przeszkodą w nauce gryzienia. Pokarmy stałe, jeśli są miękkie, niemowlę rozgniata zarówno dziąsłami, jak i językiem o podniebienie. Konsystencja posiłków: papki czy BLW? Powyższa tabela pokazuje proponowaną kolejność oraz wiek wprowadzania pokarmów pod względem konsystencji – według zaleceń WHO. Początkowo – w wieku 6-8 miesięcy proponuje się gęstą kaszę, owsiankę, gładkie pure. Następnie - wieku 9-11 miesięcy – WHO proponuje podawanie rozdrobnionych pokarmów z rodzinnego stołu – papki i pure z grudkami lub drobno posiekane pokarmy. Następnie po 12 miesiącu, proponuje się podawanie większych i twardszych kawałków pokarmów do rączki z rodzinnego stołu. Przy czym takie pokarmy powinny być bez dodatku soli, cukru i ostrych przypraw. Mając na uwadze powyższe zalecenia, wydaje się, że metoda BLW (ang. Baby Led Weaning) polegająca na podawaniu dziecku od razu pokarmów stałych bez rozdrabniania czy miksowania, kłóci się z wytycznymi ekspertów. W tym szaleństwie jednak jest metoda. BLW opiera się bowiem na ominięciu etapu karmienia łyżeczką pokarmami typu papka. Dziecku, które już samo siedzi, podaje się kawałeczki stałych, z początku miękkich pokarmów: warzyw, owoców, makaronów. Pokarm ma taką formę, aby dziecko chwyciło go do rączki. Taki sposób ma pozwalać dziecku samodzielnie poznawać nowe pokarmy. Według autorów BLW dziecko nauczy się tym sposobem spożywania posiłków samodzielnie w ciągu kilku miesięcy. Pozytywne aspekty takiej metody dotyczą kształtowania u dziecka umiejętności samoregulacji, zarówno apetytu, jak i sytości. Niestety są też pewne zagrożenia związane z BLW, pokusa podawania dziecku posiłków z rodzinnego stołu – które niestety nie są zwykle dostosowane ani do potrzeb, ani możliwości układu pokarmowego niemowlaka. Po drugie, taki jadłospis może być źle zbilansowany i dostarczyć nieodpowiednią liczbę kalorii, a także spowodować niedobory żelaza. Kolejna sprawa to ryzyko zadławienia – w przypadku przyjmowania pokarmów, które nie są papkami, jest większe ryzyko, że finał będzie tragiczny w przypadku zakrztuszenia – zwłaszcza, jeśli dziecko jeszcze stabilnie nie siedzi. Czy podawać niemowlakowi herbatki i soczki? Herbata dawniej była podawana praktycznie wszystkim niemowlętom. Jednak obecnie wiemy, że podawanie tak małym dzieciom herbaty stwarza duże ryzyko dla ich zdrowia: zawartość garbników wiążących żelazo sprawia, że zostaje ono gorzej przyswajane, przez co istnieje większe ryzyko anemii. Jeśli chodzi natomiast o soki owocowe, to obecne zalecenia mówią o rozpoczęciu ich podawania dopiero o 13 miesiącu życia (ale powinien być to 100% sok owocowy, chociaż specjaliści uważają, że zawsze zdrowsze są całe owoce). W 1. roku życia zaleca się w celu zaspokojenia pragnienia podawane pokarmu matki, mleka modyfikowanego lub czystej wody. Sok owocowy lub warzywny nie jest ponadto niezbędny w żywieniu dzieci – nawet do 3 roku życia. Nadmierne spożycie soków w tym wieku sprzyja nieprawidłowym przyrostom masy ciała i rozwoju próchnicy zębów. Od kiedy i po co wprowadzać mięso i ryby? Mięso dobrej jakości powinno być wprowadzane do jadłospisu jak najwcześniej (oczywiście zgodnie z opisanymi wcześniej zalecenia), gdyż stanowi ono wartościowe źródło wielu niezbędnych składników: żelaza – budulca krwinek czerwonych oraz składnika ważnych enzymów, dzięki którym dziecko lepiej się rozwija, pełnowartościowego białka – dziecko go potrzebuje do dynamicznego rozwoju, karnityny – to związek niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania mitochondriów, cynku – wspomagającego odporność, kwasu arachidonowego – to istotny kwas tłuszczowy niezbędny do prawidłowego rozwoju mózgu, wzroku, serca, a także funkcjonowania układu odpornościowego, witaminy B12 – wspomaga ona produkcję erytrocytów i funkcje nerwów. Z powyższych powodów mięso jest konieczne dla dziecka już około 6 miesiąca życia – szczególnie ze względu na zawartość łatwo przyswajalnego żelaza. Niemowlętom można podawać mięso z indyka, kurczaka, gęsi, kaczki, mięso wołowe, jagnięce, mięso z królika. Wybieraj przy tym mięso dobrej jakości – z certyfikatami jakości. Zacznij od porcji ok. 10 g gotowego mięsa dziennie – dodając ją np. do przecieru z jarzyn. Porcję zwiększaj stopniowo do 20 g pod koniec 1. roku życia. Uwaga! Nie podawaj dziecku mięsa przetworzonego, np. wędlin, mielonek, kiełbas, kabanosów czy parówek – produkty te zawierają zwykle dużo tłuszczu, soli oraz szkodliwych azotanów czy azotynów. Poza mięsem warto podawać dziecku ryby, gdyż są źródłem wartościowego białka i zdrowych tłuszczów wielonienasyconych, w tym DHA, które pełnią niebagatelną rolę w rozwoju mózgu, wzroku, nerwów oraz układu immunologicznego. Podawaj dziecku najlepiej tłuste ryby morskie wolno żyjące, przy czym zwróć uwagę, czy dany gatunek nie jest narażony na substancje toksyczne, które dostają się do wód śródlądowych i morskich. Wśród polecanych gatunków znajdują się: dorsz, flądra, łosoś norweski hodowlany, morszczuk, makrela atlantycka, pstrąg hodowlany, ryba maślana, serdela, sardynka, sum, szprot, krab, krewetki, kalmary, ostrygi, langusta. Sporadycznie można podać halibuta, karpia, okonia czy śledzia. Unikaj natomiast łososia bałtyckiego wędzonego, makreli królewskiej, pangi, szczupaka, szprotki czy rekina, a także tuńczyka, węgorza amerykańskiego i tilapii. Nie powinno się też podawać ryb drapieżnych, gdyż te żywią się innymi gatunkami i mogą kumulować więcej metylowych pochodnych rtęci od innych gatunków. Rybę podawaj w małych porcjach i na początku nie częściej niż raz na tydzień. Co może uczulać dziecko? Część dla rodziców małych alergików Jeśli Twoje dziecko jest alergikiem (np. ma alergię na białka mleka krowiego), nieco ostrożniej wprowadzaj kolejne pokarmy. Do alergizujących produktów należą ryby, jaja, mleko krowie, pszenica, soja, orzechy, owoce morza. Wprowadzając te produkty bądźmy ostrożni, jednak według lekarzy nie powinno się ich unikać profilaktycznie i opóźniać moment wprowadzenia do diety. A co z glutenem w diecie niemowlaka? Gluten to mieszanina białek roślinnych, naturalnie występująca w różnych ziarnach zbóż, np. pszenicy, jęczmieniu czy życie. Jest zatem składnikiem wielu produktów: kasz, makaronów, pieczywa. Niektóre dzieci mogą nie tolerować glutenu, co objawia się alergią na gluten, która z wiekiem jednak przemija. Niekiedy występuje choroba trzewna – czyli celiakia – i to jest trwała nietolerancja glutenu, występująca już o wiele rzadziej. Obecne zalecenia są takie, żeby wprowadzać gluten do diety dziecka do 1. roku życia – tak jak inne pokarmy uzupełniające. Eksperci radzą unikać jednak wprowadzania dużej ilości w pierwszych miesiącach. Kiedy podać mleko krowie? Mleko krowie nie powinno być podawane dziecku przed ukończeniem 1. roku życia. Co więcej, po ukończeniu 12 miesiąca spożycie mleka krowiego przez dziecko nie powinno przekroczyć 500 ml na dobę. Mleko krowie nie jest dostosowane ani do potrzeb, ani możliwości niemowlaka, gdyż ma małe stężenie żelaza, utrudnia jego wchłanianie, może powodować stan zapalny jelit, a nawet niewidoczne krwawienie z przewodu pokarmowego. Zawiera ponadto za dużo białka i soli mineralnych, co obciąża nerki niemowlęcia. Podane zbyt wcześnie sprzyja alergii na mleko. W kwestii mleka wychodzi także temat serów – gdyż są one z niego otrzymywane. Można jednak sięgnąć po ser, gdyż jest on dobrym źródłem białka i wapnia. Sery zawierają ponadto fosfor, cynk, a także witaminy: A, B2 i B12. Można wybrać różne rodzaje serów z mleka krowiego, owczego i koziego, ale należy zachować umiar, gdyż nie są to produkty do końca dostosowane do układu pokarmowego niemowlaka. Wybierając ser pamiętaj, by sięgać po sery podpuszczkowe o łagodnym smaku i z małą zawartością soli. Można od czasu do czasu dać malcowi plasterek mozzarelli, fety czy ricotty lub serek wiejski (serek ziarnisty). Można też podać ser twarogowy pełnotłusty, serek homogenizowany naturalny. Nie poleca się natomiast podawania serów z niepasteryzowanego mleka – np. serów pleśniowych. Uwaga na miód, sól i cukier Kiedyś miodem smarowano np. dziecku smoczek, aby chciało go zassać. Według pradawnych przekonań miód leczy, chroni, wzmacnia. Niestety dzisiaj okazuje się, że bywa skażony bakteriami wywołującymi groźną chorobę – botulizm niemowląt. Z tego powodu przed ukończeniem 1. roku życia absolutnie nie powinno się podawać dziecku miodu. Kolejny zakazany produkt, to sól i cukier. Sól szkodzi zdrowiu w nadmiarze, co jest udowodnione naukowo – a nietrudno o przedawkowanie sodu (czyli soli), gdyż solone są niemal wszystkie produkty, takie jak sery czy mięsa. Nie trzeba zatem obawiać się niedoborów tego składnika, a raczej jego nadmiaru. U niemowląt spożywających dużo soli wzrasta ciśnienie tętnicze krwi, co zwiększa ryzyko nadciśnienia w przyszłości. Cukier również nie jest zdrowy dla człowieka, a zwłaszcza dla niemowląt. Przykładowy schemat rozszerzania diety – krok po kroku Wiemy już czego unikać, a czego nie należy się bać, a co jest niezbędne w rozszerzaniu diety, aby Maluch zdrowo się rozwijał. Poniżej przedstawiamy listę produktów, które należy wdrożyć podczas rozszerzania diety: jaja – 1-2 razy w tygodniu, ryby – 1 raz w tygodniu, mięso – nawet codziennie, warzywa – codziennie, owoce – codziennie, ale w mniejszej ilości niż warzywa (jako deser), woda – przy rozszerzaniu diety należy podawać dziecku wodę, nadal mleko jest podstawowym pokarmem dziecka, witaminy i inne pierwiastki – podawaj dziecku witaminę D (witamina ta jest niezbędna w rozwoju kości, w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego i innych aspektach ważnych dla zdrowia), a jeśli w diecie jest za mało kwasów DHA, należy także podawać suplement z tymi kwasami; innych witamin nie trzeba podawać, chyba że dziecko ma niedobory i lekarz wskaże, co należy suplementować. Dodatkowo podajemy także przykładowy schemat żywienia – rozszerzania diety – jeśli chodzi o wprowadzanie kolejnych pokarmów. I tak kolejno w 5-6 miesiącu można podać np. marchew, brokuły, dynię i inne warzywa, pierwsze owoce (jabłko, banan, gruszkę), jajko, pure ziemniaczane, mięso, kaszki, kleiki, produkty zbożowe oraz wodę do picia – bez ograniczeń. W 7-8 miesiącu można włączyć kolejne gatunki mięsa i ryby, a warzywa i owoce nie muszą być już gotowane, tylko podane na surowo – ale rozgniecione. Jak rozszerzać dietę dziecku? Co radzą eksperci? Obejrzyj! Poniżej przedstawiamy także kilka filmików, w których eksperci tłumaczą, jak można rozszerzać dziecku dietę. Oglądajcie! Bibliografia „Jak żywić niemowlęta i nie zwariować?” - Nutricia i Medycyna Praktyczna, Kraków 2020. Szajewska H., Socha P. i in, Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne Pediatria, 2014; 11: 321–338. Jas-Baran M., Chorążyczewska T.: U malucha na talerzu. Zdrowa dieta dla niemowląt. Wydawnictwo Publicat, Poznań, 2011. Rapley G., Murkett T.: Bobas lubi wybór. Twoje dziecko pokocha dobre jedzenie. Wydawnictwo Mamania, Warszawa, 2010. Woś H., Staszewska-Kwak A.: Żywienie dzieci. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2008. Woś H., Weker H., Jackowska T. i wsp.: Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń dotyczących spożycia wody i innych napojów przez niemowlęta, dzieci i młodzież. Standar. Med. Interna, 2010; t. 1: 7–15. Na etapie rozszerzania diety młody organizm po raz pierwszy ma styczność z nowymi pokarmami. Choć rozszerzanie diety przynosi wiele korzyści, może też powodować przykre dolegliwości w postaci zaparć czy innych problemów trawiennych u dzieci. Jak radzić sobie, kiedy maluszek ma problemy z brzuszkiem? Podpowiadamy. Zaparcia u niemowląt - skąd się biorą? Wraz z rozszerzaniem diety Twojego maluszka, może pojawić się problem z wypróżnianiem. Bardzo często wynika to faktu, iż jego układ pokarmowy nie jest jeszcze w pełni dojrzały. Mimo tego, że układ trawienny wykształca się już w łonie mamy potrzebuje trochę czasu, aby zacząć prawidłowo funkcjonować. Dojrzewanie funkcji trawiennej i wchłaniania jest naturalnym procesem, który przebiega stopniowo i zajmuje najczęściej od 10do 12 miesięcy. Podstawową zmianą podczas rozszerzania diety niemowlaka jest nowa konsystencja podawanych mu pokarmów. Mleko powoli zastępowane jest przecierami warzywnymi i owocowymi, daniami z mięsem lub rybami oraz produktami zbożowymi. Inna konsystencja jedzenia sprawia, że stolec niemowlęcia staje się twardszy, a wypróżnienia u niemowląt mogą mieć także inne przyczyny. Wśród nich można wyróżnić: zbyt małą ilość wody w diecie, niewielką zawartość błonnika w podawanym jedzeniu, dużą ilość pokarmów, które powodują zaparcia (np. banany, borówki, marchewka lub ryż), mała aktywność rozszerzania diety obserwuj maluszka i zwracaj uwagę na to, co zjadł przed wystąpieniem problemu. Stopniowe wprowadzanie pokarmów u niemowląt sprawi, że organizm dostosuje się do zmieniających się warunków, a wypróżnienia wrócą do diety niemowlaka - pamiętaj o płynach Pamiętaj, że rozszerzanie diety po 4-6 miesiącu wiąże się nie tylko z nową konsystencją jedzenia, ale i z ograniczeniem płynów. Zmniejszona ilość spożywanego mleka mamy lub mleka modyfikowanego, może prowadzić do odwodnienia lub pojawiania się zaparć u dzieci. Maluszki w okresie niemowlęcym mają wysokie zapotrzebowanie na płyny, które wynika ze specyfiki ich wieku rozwojowego. Woda dla niemowląt jest więc niezbędnym elementem podczas wprowadzania nowych pokarmów, a także na późniejszym etapie ich oznacza to jednak, że jedynym płynem powinna być woda dla niemowląt. Z powodzeniem możesz poić dziecko niesłodzonymi herbatkami i delikatnymi naparami dostosowanymi do jego wieku, czy podać mu - na przykład po obiedzie - sok lub nektar owocowy bez dodatku napoje HiPP, które zaspokoją pragnienie Twojego maluszka >>Kiedy niemowlę powinno dostawać po posiłku coś do picia? Przyjmuje się, że niemowlę w drugim półroczu swojego życia powinno wypijać około 800-1000 ml płynów. Należy jednak wliczyć w to mleko matki, mleko modyfikowane i napoje dodatkowe. Zapotrzebowanie wzrasta wraz z wagą dziecka i większą ilością pokarmów stałych. Ilość płynów należy zwiększyć w okresie, gdy maluch całkowicie przechodzi na dietę opierającą się zupkach, daniach, deserkach i kaszkach. Przyjmuje się, że dzieci od roku do 3 lat powinny wypijać około 1250 ml·.Rodzice bardzo często zastanawiają się, jak przyzwyczaić dziecko do picia wody. Odpowiedź jest jednak prosta – należy zrobić to wraz z rozszerzaniem diety. Mleko mamy i mleko modyfikowane mają słodki i przyjemny smak, dlatego woda może wydawać się mniej atrakcyjna. Jeśli pierwsze posiłki niemowlaka zwieńczy kilka łyków wody, maluch łatwiej do niej nauczyć dziecko pić z kubeczka?Problem, który pojawia się już na początku nowej przygody to forma podania płynu. Maluch nie potrafi jeszcze samodzielnie pić ze szklanki, dlatego należy mu w tym pomóc. Rodzice bardzo często sięgają po najprostsze rozwiązania takie, jak butelka ze smoczkiem lub tzw. kubki-niekapki. Pozwala to szybko i sprawnie napoić dziecko, ale trzeba pamiętać, że może mieć to konsekwencje w późniejszym okresie. Rozszerzanie diety niemowlaka to początek stopniowego redukowania karmienia piersią lub butelką, podawanie napojów w butelce ze smoczkiem może znacznie opóźnić proces nauki picia z powinien powoli przyzwyczajać się do samodzielnego picia. Podobnie, jak w przypadku karmienia – najpierw to rodzic podaje pokarm łyżeczką, potem dziecko robi to już samodzielnie. Specjaliści wskazują, że naukę picia z otwartego kubeczka można zacząć około 6 miesiąca życia. Jak nauczyć dziecko pić z kubeczka? Na początku daj maluszkowi kubeczek do zabawy, aby mogło się z nim zapoznać. Pokazuj mu też, do czego służy i pij z niego, gdy dziecko na Ciebie patrzy. Po posiłku stałym podawaj mu wodę z kubeczka w pozycji siedzącej, delikatnie go przechylając. Maluszek nie musi od razu wypić całej zawartości, wystarczy, że weźmie mały łyczek. W miarę upływu czasu i nabywania nowych umiejętności, pozwalaj dziecku na samodzielne korzystanie z kubeczka. Nalewaj niewielką ilość wody, bądź przy maluszku i nie przejmuj się, że na początku większość wody wyleje. Staraj się jak najczęściej ćwiczyć umiejętność samodzielnego picia, zawsze pod czujnym okiem dorosłego!Wsparciem może okazać się tzw. skośny kubek, którego nie trzeba zbyt mocno przechylać. Ułatwia to picie i zmniejsza ryzyko zachłyśnięcia. Innym rozwiązaniem, które będzie lepszym wyborem od kubka-niekapka, jest słomka. Tu także należy zaprezentować dziecku mechanizm jej diety a zaparcia u niemowląt - co nas powinno zaniepokoić?W pierwszym roku życia dziecka kształtują się mechanizmy, które odpowiedzialne są za skoordynowaną perystaltykę przewodu pokarmowego. Proces ten umożliwia płynne przejście z pokarmu płynnego na stały. Częstotliwość wypróżnień maluszka to kwestia indywidualna. Niemowlę może robić kupkę kilka razy dziennie (nawet po każdym karmieniu), raz na 2-3 dni, a nawet rzadziej. Kiedy w takim razie można mówić o zaparciach? Problem ten pojawia się już wtedy, gdy widzimy, że maluszek wypróżnia się z trudem i męczy się przy że zmiana konsystencji, koloru i zapachu kupy oraz częstotliwości wypróżniania to zupełnie naturalne zjawisko. Podczas karmienia piersią jest ona najczęściej żółta i dosyć rzadka – wyglądem może nieco przypominać musztardę. Mleko modyfikowane sprawia, że kupa staje się bardziej stała oraz żółtobrązowa lub brązowozielona. Im więcej pokarmów stałych, tym stolec jest bardziej gęsty i powinno Cię zaniepokoić, jak rozpoznać zatwardzenie u niemowlaka? Można wskazać kilka objawów zaparć: rzadsze niż zazwyczaj wypróżnienia, dziecko męczy się podczas wypróżniania (widać, że sprawia mu to ból), kupa jest zbita i sucha, maluszek ma twardy brzuszek, jest rozdrażniony, spada apetyt, po wypróżnieniu widać wyraźną poprawę nastroju, a brzuszek jest u niemowląt: jak postępować, gdy maluszek cierpi na zaparcia? >>Dieta na zaparcia u niemowląt - ważny błonnikPrzyczyną zaparć u niemowląt może być również zbyt mała ilość błonnika w diecie. Warto włączyć, więc więcej produktów, które są jego dobrym źródłem. Pamiętaj jednak, że podczas podawania pokarmów wysokobłonnikowych, należy zwiększyć również ilość można znaleźć w wielu pokarmach takich, jak: warzywa – np. marchewka, buraki, dynia, brokuły; owoce – banan, jabłko, gruszka, suszone śliwki i morele; produkty pełnoziarniste – kasza gryczana, jęczmienna i jaglana, płatki owsiane i żytnie oraz ryż początku podawaj maluszkowi zmiksowane gotowane warzywa i owoce oraz kaszki i kleiki bezglutenowe. Następnie stopniowo wprowadzaj produkty z glutenem, pełne kasze oraz surowe warzywa i owoce. Po 4. miesiącu życia możesz skorzystać także z gotowych produktów HiPP , wykorzystując np.: Pierwszą marchewkę BIO (po 4. miesiącu), Pierwsze jabłko BIO (po 4. miesiącu), Potrawkę z ziemniaczkami i królikiem (po 5. miesiącu), Kaszkę 5 zbóż BIO (po 5. miesiącu), Kaszkę owsianą BIO 100% (po 4. miesiącu).Warto jednak podkreślić, że zbyt duża ilość błonnika może przynieść odwrotny skutek w postaci zaparć. Przyjmuje się, że dziecko od roku do 3 lat powinno spożywać od 10 do 19 mg błonnika na dobę. Aby zapewnić maluszkowi odpowiednią ilość błonnika, wystarczy jednak zbilansowana dieta zgodna ze schematem rozszerzania diety niemowląt po 4. miesiącu życia. Najczęściej zadawane pytania Podobne artykuły: Wersja do druku W związku z postępami w nauce i coraz większą wiedzą na temat wpływu wczesnego żywienia na stan zdrowia człowieka, nie tylko w okresie dzieciństwa, ale również w wieku późniejszym, wytyczne dotyczące żywienia niemowląt są regularnie aktualizowane. Sposób żywienia niemowląt stanowi istotny, modyfikowalny czynnik środowiskowy, poprzez który można zmniejszać lub zwiększać ryzyko rozwoju różnych chorób. Zjawisko to określane jest w piśmiennictwie programowaniem metabolicznym lub żywieniowym. Dotychczas wytyczne dotyczące żywienia zdrowych niemowląt oparte były na stanowisku ekspertów Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (PTGHiŻ) z 2014 roku oraz na wytycznych dotyczących karmienia piersią z 2016 roku. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie najważniejszych rekomendacji pochodzących z najnowszego stanowiska ekspertów interdyscyplinarnego zespołu z 2021 roku pt. „Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci” pod kierunkiem profesor Szajewskiej i współpracowników. Dokument ten stanowi aktualizację obu wyżej wymienionych stanowisk. Uwzględniono również aktualne zalecenia związane z pandemią COVID-19 w kontekście karmienia piersią przez matki z podejrzeniem zakażenia lub zakażonych Programowanie metaboliczne/żywieniowe Termin ten należy rozumieć jako wpływ sposobu żywienia w krytycznym okresie życia, czyli tysiąc pierwszych dni życia, na rozwój osobniczy oraz ryzyko związane z wystąpieniem chorób dietozależnych w wieku późniejszym. Karmienie piersią to wciąż „złoty standard” W związku z licznymi zaletami karmienia piersią, zarówno krótko, jak i długoterminowymi, eksperci PTGHiŻ sformułowali następujące zalecenie: „Celem, do którego należy dążyć, jest wyłączne karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia. Częściowe lub krótsze karmienie piersią również jest korzystne. Karmienie piersią powinno być kontynuowane tak długo, jak będzie to pożądane przez matkę i dziecko”. Najważniejsze postulaty dotyczące karmienia piersią brzmią następująco: Pokarm kobiecy wytwarzany w wystarczających ilościach w pełni zaspokaja potrzeby żywieniowe niemowlęcia w 1. półroczu życia; Wyłączne karmienie piersią przez pierwsze 6 miesięcy (co najmniej przez pełne 4 miesiące) oznacza podawanie niemowlęciu TYLKO mleka kobiecego i zalecenie to dotyczy całej populacji. Podawanie innych płynów, w tym wody, soków czy mleka modyfikowanego nie jest zalecane, a wyjątek dotyczy jedynie podawania witamin lub leków; Średnia liczba karmień zmniejsza się wraz z wiekiem dziecka i wynosi: – 8–12 karmień/dobę w 1. półroczu życia – 6–8 karmień/ dobę w 2. półroczu życia – 3–6 karmień/dobę w 2. roku życia; Wcześniejsze wprowadzanie pokarmów uzupełniających może być wskazane u niektórych niemowląt np. z dużym zapotrzebowaniem na żelazo; Nie ma podstaw naukowych, by sformułować górną, zalecaną granicę karmienia piersią, dlatego po ukończeniu 1. karmienie piersią powinno być kontynuowane zgodnie z wolą matki i dziecka, z jednoczesnym podawaniem pokarmów uzupełniających; Po 1. dziecko nie powinno być karmione w nocy – profilaktyka próchnicy. W tabeli 1 przedstawiono korzyści płynące z karmienia piersią, na które wskazują eksperci w swoim stanowisku. Tab. 1. Korzyści płynące z karmienia piersią dla dziecka oraz dla matki Korzyści z karmienia piersią Dla dziecka Dla matki Zmniejszenie ryzyka: chorób infekcyjnych przewodu pokarmowego i układu oddechowego, zapalenia ucha środkowego do 2. wady zgryzu, prawdopodobnie otyłości, cukrzycy typu 1 i 2, chłoniaka, białaczki, hipercholesterolemii, zespołu nagłego zgonu niemowląt oraz chorób alergicznych; Prawdopodobnie rzadsze występowanie lub łagodniejszy przebieg: zakażeń układu moczowego, bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, sepsy, martwiczego zapalenia jelit. Zmniejszenie ryzyka: krwawienia poporodowego, zachorowania na raka jajników i raka piersi w okresie pomenopauzalnym; Inne: szybszy powrót do masy ciała z okresu przed ciążą, przyspieszenie inwolucji macicy, zwiększenie remineralizacji kości. Istnieje niewiele przeciwwskazań do karmienia piersią. W stanowisku ekspertów wyszczególniono bezwzględne przeciwwskazania ze strony matki i ze strony dziecka, jak również względne przeciwwskazania ze strony dziecka, kiedy to zalecane jest podawanie pokarmu odciągniętego, a sposób podaży jest uzależniony od możliwości i stanu dziecka (sonda, doustnie za pomocą butelki, kieliszka, łyżeczki). Ponadto wskazuje się sytuacje kliniczne, w których należy ograniczyć podawanie pokarmu kobiecego. Jednak uwzględnienie pewnych jego ilości, pod kontrolą, jest zalecane. Wykazano lepszy rozwój dzieci żywionych w ten sposób niż jak np. w przypadku fenyloketonurii – wyłącznie preparatem ubogofenyloalaninowym do żywienia niemowląt. W tabeli 2 zestawiono wszystkie przeciwwskazania. Tab. 2. Przeciwwskazania do karmienia piersią Bezwzględne Względne (należy podawać ściągnięty pokarm) Choroby, w których należy ograniczyć ilość pokarmu Ze strony matki Ze strony dziecka Ze strony dziecka nieleczona gruźlica (karmienie jest możliwe po co najmniej 2 tygodniach leczenia) zakażenie HIV zakażenie HTLV-1 lub HTLV-2 (human T-cell lymphotrophic virus type I, type II) przyjmowanie przez matkę niektórych leków z kategorii L5 wg FDA* alkoholizm, narkomania konieczność wykonania badań z użyciem związków radioaktywnych (przeciwskazanie czasowe), podejrzenie/zakażenie wirusem Ebola klasyczna galaktozemia wrodzony niedobór laktazy ogólny ciężki stan kliniczny rozszczep podniebienia utrudniający ssanie stany, w których wysiłek związany ze ssaniem jest zbyt duży: wyniszczenie, niektóre wady serca, układu oddechowego fenyloketonuria (dodatkowo konieczne podawanie mleka ubogofenyloalaninowego) choroba syropu klonowego acydurie organiczne Karmienie pokarmem kobiecym a SARS-CoV-2 i COVID-19 W opublikowanych badaniach wykazano obecność materiału RNA wirusa w mleku matek zakażonych SARS-CoV-2. Nie ma jednak danych potwierdzających obecność wirusa wywołującego zakażenie. W związku z aktualną wiedzą na temat karmienia pokarmem kobiecym w okresie pandemii SARS-CoV-2, zalecenia Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego i Konsultanta Krajowego w dziedzinie neonatologii są następujące: znaczna część matek, które mają łagodne objawy, lub przechodzą zakażenie bezobjawowo, może karmić piersią zaraz po urodzeniu, przed każdym kontaktem z dzieckiem i po kontakcie matki powinny stosować procedury profilaktyki zakażeń (noszenie maseczki, higiena rąk i piersi, dezynfekcja), jeśli stan zdrowia matki nie pozwala na karmienie piersią, należy próbować pozyskiwać pokarm i utrzymać laktację, zależnie od objawów klinicznych matki (w mleku kobiecym obecne są przeciwciała klasy IgG przeciwko SARS-CoV-2), jeżeli pozyskanie pokarmu od matki nie jest możliwe, należy starać się kontynuować karmienie pokarmem z banku mleka. Zalecenia są często aktualizowane, dlatego należy śledzić bieżące wytyczne na stronach Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego lub Centrum Nauki o Laktacji). Karmienie sztuczne Eksperci PTGHiŻ sformułowali następujące zalecenie: „Niemowlętom, które nie są karmione naturalnie, należy podawać produkty zastępujące mleko kobiece”. Do produktów zastępujących mleko kobiece należą preparaty wytwarzane najczęściej z białek mleka krowiego jak również z mleka koziego, hydrolizatów białka lub izolatów białka sojowego. Produkty te powinny charakteryzować się składem jak najbardziej zbliżonym do składu mleka kobiecego, które stanowi wzorzec w żywieniu niemowląt. Eksperci podkreślają, że nie jest to w pełni możliwe chociażby ze względu na to, że skład pokarmu kobiecego jest zmienny, jak również obecne są w nim żywe komórki, przeciwciała i inne składniki immunologiczne. Produkty zastępujące mleko kobiece muszą zapewnić optymalne tempo wzrastania niemowląt oraz wartości parametrów biochemicznych maksymalnie zbliżone do tych obserwowanych u niemowląt karmionych naturalnie. Wyróżnia się preparaty do: początkowego żywienia niemowląt (oznaczone cyfrą 1), których skład zaspokaja wszystkie potrzeby żywieniowe dziecka w 1. półroczu życia; mogą być również podawane dziecku w późniejszym wieku, jeśli dziecko nie jest karmione piersią, dalszego żywienia niemowląt (oznaczone cyfrą 2) są przeznaczone do użytku w okresie rozszerzania diety dziecka. Skład i wartość odżywczą preparatów do początkowego i dalszego żywienia niemowląt w Polsce, jak również informacje na ich temat określa rozporządzenie Unii Europejskiej, które obowiązuje od lutego 2020 r. Producenci tych preparatów zgodnie z rozporządzeniem mają obowiązek dodawać do mleka kwas dokozaheksaenowy (DHA) w ilości 20–50 mg/100 kcal (ok. 0,5–1% kwasów tłuszczowych ogółem) i jest to jedna z istotnych zmian. W kwestii innych dodatkowych składników w mleku modyfikowanym dla niemowląt, według raportu European Food Safety Authority (EFSA) z 2014 r., brak jest jednoznacznych korzyści płynących z suplementacji pro-/prebiotykami, nukleotydami, cholesterolem, selenem, β-palmitynianem oraz olejem palmowym. Dodatkowo, zgodnie ze stanowiskiem Komitetu ds. Żywienia European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition (ESPGHAN) z 2019 r. uznano, że brakuje danych, które uzasadniałyby konieczność unikania oleju palmowego w mleku modyfikowanym. Nie uwzględniono w zaleceniach suplementacji kwasem arachidonowym (ARA), chociaż niektórzy eksperci postulują, by mleko modyfikowane zawierało ARA w ilości nie mniejszej niż DHA. Od lat do mleka modyfikowanego początkowego, następnego, jak również do mleka dla małych dzieci dodawane są oligosacharydy, takie jak galakto- i fruktooligosacharydy. Potwierdzone jest również bezpieczeństwo dodawania do nich oddzielnie lub łącznie 2’fukozylolaktozy (2’-FL) oraz lakto-N-neotetraozy (LNnT). Preparaty zastępujące standardowe mleko modyfikowane tzw. preparaty mlekozastępcze, to: hydrolizaty białka, w których białko zostało poddane hydrolizie enzymatycznej, termicznej lub ultrafiltracji (im większy stopień hydrolizy białka, tym mniejsza immunogenność i potencjalność alergizacji, ale tym samym gorszy smak i zapach produktu); w zależności od stopnia hydrolizy są to: – preparaty o nieznacznym stopniu hydrolizy – zawierają oligopeptydy (w Europie oznaczone symbolem HA – hipoalergenowe), – preparaty o znacznym stopniu hydrolizy – zawierają wyłącznie peptydy, preparaty sojowe, których wskazania do stosowania zostały ograniczone i można zastosować je w przypadku: – galaktozemii, – wrodzonego niedoboru laktazy, – udokumentowanego wtórnego niedoboru laktazy, – względów religijnych, etycznych i filozoficznych (np. diety wegetariańskie), – w przypadku alergii na białka mleka krowiego ich zastosowanie rozważa się ze względu na smak i koszt, jednak u niemowląt poniżej 6. najpierw należy wykonać próbę prowokacji w celu oceny tolerancji takiego preparatu. Rozszerzanie diety Zalecenie ekspertów PTGHiŻ (2021 r.) odnośnie do wprowadzania pokarmów uzupełniających brzmi następująco: „Wprowadzanie produktów uzupełniających należy rozpocząć, kiedy niemowlę wykazuje umiejętności rozwojowe potrzebne do ich spożywania, zwykle nie wcześniej niż od 17. tygodnia życia (początek 5. i nie później niż w 26. tygodniu życia (początek 7. Według definicji pochodzącej ze stanowiska ekspertów termin „pokarmy uzupełniające” należy rozumieć jako wszystkie pokarmy stałe i płynne inne niż mleko kobiece lub mleko modyfikowane dla niemowląt, a celem ich wprowadzania jest zapewnienie dodatkowej podaży energii, białka, żelaza, cynku jak również witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz śladowych składników mineralnych. Istotą rozszerzania diety jest przygotowanie dziecka do bardziej urozmaiconej diety w kolejnych latach życia. Jeśli chodzi o wiek wprowadzania pokarmów uzupełniających, aktualne wytyczne bazują na stanowisku EFSA z 2019 r. Główne postulaty w tej sprawie to: Wprowadzanie pokarmów uzupełniających zależy od indywidualnego stopnia rozwoju niemowlęcia, jednak większość wymaga wprowadzenia dodatkowego pokarmu od około 6. Nie jest konieczne podawanie pokarmów uzupełniających dziecku wykazującemu gotowość do ich przyjmowania poniżej 6. Jednak w takich przypadkach dzieci mogą otrzymywać pokarm stosowny dla wieku, starannie przygotowany oraz odpowiednio odżywczy; Nie ma danych świadczących o korzyściach bądź szkodliwości wprowadzania pokarmów uzupełniających poniżej 6. dziecka. Obejmuje to także pokarmy alergizujące i gluten; Wprowadzenie pokarmów zawierających żelazo poniżej 6. może przynieść korzyści dzieciom z grupy ryzyka jego niedoboru. Zaproponowany przedział czasowy wprowadzania pokarmów uzupełniających związany jest z tym, że u większości niemowląt dojrzewa w tym czasie zdolność przyjmowania pokarmów stałych, w tym czasie zanika charakterystyczny odruch usuwania z ust ciał obcych, który utrudnia podawanie innych pokarmów niż płynne mleko, niemowlęta stopniowo nabywają umiejętności siedzenia z podparciem, zaczynają kontrolować głowę i szyję, możliwe staje się jedzenie z łyżeczki. Najważniejsze postulaty dotyczące rozszerzania diety Rozszerzanie diety nie jest jednoznaczne z koniecznością przerywania karmienia piersią. Karmienie piersią należy kontynuować według potrzeb dziecka i matki. Podział ról: rodzic/opiekun decyduje o tym, co dziecko zje, jak i kiedy, a dziecko decyduje, ile zje i czy zje. Wielkości porcji są wartościami uśrednionymi, zatem należy akceptować ilości pokarmu mniejsze lub większe w ramach danego posiłku. Stopniowo jeden posiłek mleczny na miesiąc zastępowany jest posiłkiem uzupełniającym, przy czym niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym pod koniec 1. powinny otrzymywać 4–5 posiłków/dziennie oraz ewentualnie 1–2 zdrowe przekąski, niemowlęta karmione piersią mogą być przystawiane do piersi częściej, według potrzeb, a pokarmy uzupełniające są na początku posiłkami dodatkowymi. Rodzice powinni karmić dzieci zgodnie ze wzorcem „reagującego/wrażliwego karmienia” (responsive feeding), które polega na rozpoznawaniu objawów głodu (np. płacz, otwieranie ust) i sytości (np. zasypianie, odmawianie jedzenia, zaciskanie ust). Zmuszanie dziecka do jedzenia negatywnie wpływa na kształtowanie zdolności samoregulacji. Jedzenia nie należy traktować jako nagrody. Decydujące w rozwoju preferencji smakowych dziecka w późniejszym wieku są jego pierwsze 2 lata życia. Dlatego należy dziecku zapewnić różnorodność w diecie, warzywa wprowadzać do diety przed owocami z powodu większych trudności z ich akceptacją – można ją osiągnąć poprzez wielokrotne podawanie rożnego rodzaju warzyw, owoce należy podawać ok. 2 tygodnie później niż warzywa. Między 6. a 10. dziecko nabywa kompetencji żucia i gryzienia, dlatego należy zapewnić mu pokarmy o odpowiedniej konsystencji najpierw puree, rozdrobnione, następnie w 8. tzw. finger foods, czyli pokarmy do samodzielnego jedzenia w bezpiecznej dla dziecka formie, pod koniec 1. dziecko może spożywać pokarmy o dowolnej konsystencji. Podawanie pokarmów stałych rozpoczyna się od podawania łyżeczką, twardą i płaską. U dzieci karmionych butelką ze smoczkiem około 6. należy rozpocząć naukę picia z otwartego kubka – zastąpienie ssania popijaniem. Po 1. nie należy podawać dziecku pokarmów i płynów przez butelkę ze smoczkiem. Nowe pokarmy należy wprowadzać powoli, pojedynczo, zaczynając od małych ilości (3–4 łyżeczki), jednocześnie obserwując reakcję dziecka. Posiłki bezmleczne powoli zastępują mleko, by pod koniec 1. dziecko otrzymywało jedynie 2–3 posiłki mleczne. Dzieci karmione mlekiem kobiecym mogą spożywać mniejsze porcje posiłków, przez co liczba karmień może być większa. Metody karmienia sterowanego przez dziecko, takie jak metoda BLW (baby led weaning) polegające na ominięciu etapu podawania pokarmów papkowatych z łyżeczki dzieciom, które potrafią samodzielnie siedzieć w wieku 6–7 miesięcy, oraz zmodyfikowane BLW, czyli metoda BLISS (baby-led introduction to solids), w której dodatkowo rodzice otrzymują wskazówki dotyczące gęstości energetycznej pokarmów czy zawartości w nich żelaza, jak również pokarmów zwiększających ryzyko zadławienia, nie zmniejszają ryzyka otyłości. Brak jest wystarczających argumentów zarówno za wymienionymi metodami, jak i przeciw obu metodom. W tabeli 3 zebrano uwagi i zalecenia zawarte w manuskrypcie stanowiska ekspertów, dotyczące poszczególnych pokarmów w diecie niemowląt. Tab. 3. Uwagi i zalecenia dotyczące wybranych produktów Wybrane produkty Uwagi Zalecenia Produkty zawierające żelazo Niemowlęta z grupy ryzyka niedoboru żelaza mogą odnieść korzyść z wprowadzenia pokarmów uzupełniających zawierających żelazo poniżej 6. Wszystkie dzieci od 6. powinny otrzymywać pokarmy uzupełniające zawierające żelazo (mięso, ryby, produkty zbożowe wzbogacane żelazem). Produkty o potencjalnych właściwościach alergizujących (jajo kurze, skorupiaki i ryby, orzechy ziemne i drzewne) Brak danych naukowych uzasadniających wprowadzanie pokarmów alergizujących w późniejszym wieku niż inne pokarmy uzupełniające, by zmniejszyć ryzyko alergii na pokarm. Jajo kurze W Polsce alergia na jajo kurze występuje u 0,6% dzieci do 2. Jako profilaktykę rozwoju alergii należy wprowadzać do diety niemowląt dobrze ugotowane jajo kurze (czas gotowania 10–15 minut), w ilości: jedno małe jajo dwa razy w tygodniu (równowartość 2 g białka jaja). Dobrze ugotowane jajko to: jajko na twardo, dobrze ugotowany makaron jajeczny, pieczone pokarmy z jajkiem. Orzeszki ziemne W Polsce alergia na orzeszki ziemne występuje prawdopodobnie u 0,78% dzieci w wieku szkolnym. W grupach ryzyka wystąpienia alergii na orzeszki ziemne (w tym u niemowląt z ciężkim wypryskiem i/lub alergią na jajo) należy, po konsultacji specjalistycznej, zalecać wczesne (4.–11. wprowadzanie orzeszków ziemnych Należy zachęcać matki, by w trakcie wprowadzania orzeszków ziemnych karmiły piersią. Niemowlęta mogą otrzymywać: masło orzechowe (lub mąkę z orzechów arachidowych) z pokarmem, wodą lub mlekiem modyfikowanym (około 1–2 łyżeczki do herbaty, 1–3 razy/tydz.). Tłuszcze Nie należy ograniczać tłuszczów (jako grupy) w diecie dziecka w 1. ze względu na ich bardzo ważną rolę w rozwoju mózgu oraz funkcji poznawczych. Dieta niemowląt i dzieci do 3. powinna składać się z różnych rodzajów tłuszczów spożywczych (jako dodatek pokarmów uzupełniających). Zaleca się podawać masło, oleje roślinne (olej rzepakowy, oliwa z oliwek) i margaryny miękkie (o zawartości tłuszczów trans < 2%) – większość na rynku spełnia aktualnie to kryterium. Mięso Mięso stanowi źródło żelaza, cynku, kwasu arachidonowego, białka pełnowartościowego, witaminy B12, karnityny. Brak jest danych naukowych określających konkretną kolejność wprowadzania poszczególnych gatunków mięsa. Ważne jest pochodzenie mięsa – nie można podawać niemowlętom mięsa z nieznanego źródła z niepewnym wywiadem na temat badań weterynaryjnych. Mięso do diety dzieci należy wprowadzać stosunkowo wcześnie. Zwyczajowo rozpoczyna się od podawania mięsa drobiowego (z indyka, gęsi, kaczki, kurczaka), wołowiny, jagnięciny i mięsa z królika. Niemowlętom i dzieciom do 3. nie zaleca się podawać podrobów i przetworów mięsnych, takich jak parówki, kiełbasy, wędzonki. Ryby Podawanie tłustych ryb morskich umożliwia spełnienie zapotrzebowania na DHA. Niemowlętom nie należy podawać ryb drapieżnych (tuńczyk, rekin, makrela królewska). Zaleca się tłuste ryby morskie i w Polsce należy do nich np. śledź atlantycki, łosoś norweski hodowlany czy makrela atlantycka. Ryby zaleca się podawać w małych porcjach, nie częściej niż 1–2 razy w tygodniu, obserwując reakcję organizmu dziecka. Przy niedostatecznym spożyciu ryb, należy rozważyć suplementację DHA. Sól WHO zaleca zmniejszone spożycie soli u dzieci, w ramach profilaktyki nadciśnienia tętniczego w późniejszym wieku. Zaleca się niedosalanie posiłków oraz unikanie podawania bardzo słonych pokarmów w diecie niemowląt w ramach kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych. Zalecane spożycie sodu do 6. (wynosi ok. 120 mg) jest w całości pokrywane poprzez podaż mleka kobiecego/modyfikowanego. Od 7. do 11. dieta dziecka powinna zawierać nie więcej niż 0,2 g soli dziennie. Gluten Według dostępnych wyników badań obserwacyjnych eksperci sugerują, aby unikać spożywania dużej ilości glutenu w pierwszych miesiącach jego wprowadzania, jednak na podstawie aktualnych danych nie można określić jego optymalnej ilości. Karmienie piersią nie zmniejsza ryzyka celiakii. Gluten należy wprowadzić do diety od ukończenia 4. do ukończenia 12. unikając jego dużych dawek w pierwszych tygodniach stosowania. 1/10 kromki chleba uznano za małą ilość, a 1/2 kromki za duza ilość glutenu w okresie jego wprowadzania. Produkty zbożowe Zboża i produkty zbożowe są źródłem węglowodanów złożonych, błonnika pokarmowego, białka roślinnego, witamin z grupy B, żelaza niehemowego, cynku, magnezu czy potasu i fosforu. W Polsce zwyczajowo rozpoczyna się od podawania niemowlętom kaszek ryżowych, kukurydzianych, jaglanych i glutenowych. Ryż i produkty zawierające ryż Ryż może zawierać nieorganiczny arsen, który ma potencjalne działanie kancerogenne. Zgodnie ze stanowiskiem ESPGHAN w żywieniu niemowląt nie należy stosować płynnych preparatów ryżowych (tzw. napoje roślinne). W celu zmniejszenia ryzyka narażenia na arsen nieorganiczny warto wybierać inne rodzaje zbóż, jak pszenica, jęczmień czy owies. Miód Miód może zawierać przetrwalniki Clostridium botulinum wywołujące botulizm dziecięcy. Dzieciom do 12. nie należy podawać miodu. Dzieci powyżej 1. mogą spożywać miód. Cukier, w tym napoje słodzone „Wolne cukry” to mono- i disacharydy dodawane do żywności, a także cukry naturalne w miodzie, syropach oraz sokach owocowych. U dzieci spożywających napoje słodzone obserwuje się zwiększone ryzyko próchnicy. Podawanie niemowlętom słodkich napojów nasila preferencje smaku słodkiego w późniejszych latach życia. Do ukończenia 1. w ramach płynów należy podawać dzieciom mleko kobiece lub produkty je zastępujące oraz wodę. Należy ograniczać spożycie wolnych cukrów do minimum, a u dzieci ≥ 2. r ż. powinny stanowić < 5% całkowitej wartości energetycznej diety. Nie należy dodawać cukrów do pokarmów uzupełniających. Nie należy podawać napojów słodzonych. Ryby Podawanie tłustych ryb morskich umożliwia spełnienie zapotrzebowania na DHA. Niemowlętom nie należy podawać ryb drapieżnych (tuńczyk, rekin, makrela królewska). Zaleca się tłuste ryby morskie i w Polsce należy do nich np. śledź atlantycki, łosoś norweski hodowlany czy makrela atlantycka. Ryby zaleca się podawać w małych porcjach, nie częściej niż 1–2 razy w tygodniu, obserwując reakcję organizmu dziecka. Przy niedostatecznym spożyciu ryb należy rozważyć suplementację DHA. Koper włoski Brak odpowiednich danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania. Dzieci do ukończenia 4. nie powinny spożywać kopru włoskiego (olej i herbata z kopru włoskiego). Woda Nie każda woda butelkowana jest odpowiednia dla niemowląt i małych dzieci. Nie należy wykorzystywać naturalnych wód mineralnych do gotowania. Podawanie dziecku w 1. wody zamiast soków jest znaczące dla zapobiegania otyłości. Pokarm matki/mleko modyfikowane zapewnia odpowiednią objętość płynu zdrowym niemowlętom do 6. W 2. półroczu życia zapotrzebowanie na wodę wynosi ok. 0,8–1 l/dobę i obejmuje wodę z wszelkiego rodzaju napojów oraz wodę zawartą w żywności. Starszym niemowlętom należy podawać wodę źródlaną lub niskozmineralizowaną (zawartość skł. mineralnych < 500 mg/l), niskosodową, niskosiarczanową. Soki owocowe Spożycie soków owocowych potencjalnie może zmniejszyć ilość białka, tłuszczów oraz żelaza w diecie, przy zwiększonym spożyciu węglowodanów prostych, co przekłada się na większe ryzyko próchnicy. U starszych dzieci oraz nastolatków dozwolone dzienne spożycie soków to: dzieci 1–3 lata – 120 ml soku/dziennie, dzieci 4–6 lat − 180 ml soku/dziennie, starsze dzieci i nastolatkowie − 240 ml soku dziennie. Nie zaleca się podawania dzieciom napojów: z dodatkiem kofeiny, zawierających słodziki naturalne i intensywne (np. Acesulfam K), glikozydy stewiolowe, napojów energetyzujących, słodzonych, gazowanych, wód smakowych, napojów dla sportowców. Nie podawać soków owocowych w diecie niemowląt do ukończenia 1. Mleko modyfikowane dla młodszych dzieci (YCF – young child formula) Tzw. mleko typu junior, ale nazwa ta nie jest zalecana. Mleko tego rodzaju może zwiększać spożycie żelaza, witaminy D oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, a także zmniejszać spożycie białka. Jednak cel ten można osiągnąć, stosując preparat do dalszego żywienia niemowląt. Nie ma konieczności rutynowego podawania dzieciom tego rodzaju mleka. Mleko krowie Wczesne wprowadzanie mleka krowiego może być przyczyną mikrokrwawień z przewodu pokarmowego czy też przeciążenia osmotycznego nerek. Stosowanie niemodyfikowanego mleka krowiego może sprzyjać rozwojowi alergii. Nie należy stosować mleka krowiego jako głównego napoju u dzieci przed ukończeniem 12. a powyżej 12. jego dzienne spożycie nie powinno przekraczać 500 ml. Nie zaleca się podawania mleka ze zmniejszoną zawartością tłuszczów. Mleko smakowe Wczesne podawanie mleka smakowego może wykształcić u dziecka jego preferencję i negatywnie wpływać na przyjmowanie zwykłego mleka. Dzieciom poniżej 5. nie podawać mlek smakowych i aromatyzowanych, zawierających cukier. Mleko kozie lub owcze Mleko kozie i owcze zawiera bardzo duże (4–5-krotnie większe niż mleko kobiece), niebezpieczne stężenie soli mineralnych np. wapnia, magnezu, fosforu. Podawanie takiego mleka może zwiększyć u dziecka ryzyko niedokrwistości, gdyż charakteryzuje się ono małą zawartością kwasu foliowego i witamin (zwłaszcza wit. B12). Nie należy stosować niemodyfikowanego mleka jako głównego posiłku u niemowląt poniżej 12. Modyfikowane mleko kozie jest bezpieczne i zostało zarejestrowane do stosowania u niemowląt. Napoje roślinne (na bazie nasion soi, ryżu, orzechów, zbóż, pseudozbóż) Nie pokrywają podstawowego zapotrzebowania dziecka w 1. na składniki odżywcze. Udokumentowane, negatywne skutki podawania napojów roślinnych dzieciom obejmują brak przyrostu masy/wysokości ciała, niedożywienie, ryzyko niedokrwistości z niedoboru żelaza, niedobory innych składników odżywczych, krzywicę. Napoje te często zawierają w składzie substancje słodzące, które nie są zalecane w diecie dziecka, a także mogą być źródłem zanieczyszczeń (np. mykotoksyny, metale ciężkie). Nie mogą stanowić alternatywy dla preparatów mleka modyfikowanego lub preparatów mlekozastępczych. Napoje roślinne wzbogacane nie są tak samo odżywcze jak mleko kobiece/modyfikowane, ponieważ składniki w nim mają inną biodostępność. Tab. 4. Schemat żywienia dzieci w 1. Miesiąc życia Liczba karmień piersią Karmienie mlekiem modyfikowanym Rodzaj i konsystencja pokarmu Przykłady pokarmów Liczba posiłków Szacunkowa wielkość porcji w ml 1 8-12 8-10 110 (100-120) mleko kobiece lub modyfikowane mleko kobiece lub modyfikowane 2-4 8-12 (14) 6 120-140 gładkie puree, bez grudek (niemowlęta karmione w sposób mieszany lub mlekiem modyfikowanym) gotowane, miksowane najpierw warzywa (najlepiej zielone), następnie owoce (jabłko, banan), mięso, jajo kaszki/kleiki bezglutenowe pokarmy glutenowe (rozpocząć od małych ilości) 5-6 8-12 5 150-160 różnorodne, posiekane/rozdrobnione pokarmy 5 posiłków: 3 główne, 2 mniejsze finger foods, czyli pokarmy podawane do rączki 3 posiłki mleczne od 7.–8. zmiksowane/drobno posiekane gotowane mięso i ryby rozgniecione gotowane warzywa i owoce posiekane surowe warzywa i owoce (np. jabłko, gruszka, pomidor) 7-8 6-8 5 170-180 9-12 6-8 (dziecko spożywające małe porcje może wymagać częstszego karmienia) 4-5 190-220 Dieta wegetariańska i wegańska Wszystkie dzieci otrzymujące posiłki zgodne z zasadami diety wegetariańskiej we wszystkich jej odmianach muszą być pod specjalistyczna opieka. Diety wegetariańskie wymagają suplementacji, a ryzyko niedoborów zależy do rodzaju takiej diety, najwyższe jest przy stosowaniu diety wegańskiej gdyż niedobory obejmują żelazo, cynk, wapń, witaminy B12, B2, A i D, białka oraz DHA. Rodzice powinni sumiennie przestrzegać zaleceń dobrze zbilansowanej diety oraz zaleconej suplementacji przez wyspecjalizowanego dietetyka. Eksperci podkreślają, ze zbilansowanie diety wegańskiej jest trudne przy jednoczesnym dużym ryzyku niedoborów. Witamina D Witamina D odgrywa kluczową rolę w prawidłowej gospodarce wapniowo-fosforanowej i rozwoju kośćca, jak również ma plejotropowy wpływ na organizm człowieka, wywierając ochronny efekt w chorobach sercowo-naczyniowych, zaburzeniach metabolicznych, chorobach autoimmunizacyjnych. W związku z licznymi korzyściami zaleca się suplementację już w pierwszych dniach życia, bez względu na rodzaj sposobu karmienia dziecka. Dawka powinna wynosić: 400 IU/dobę przez pierwszych 6 miesięcy życia, 400–600 IU/dobę między 6.–12. miesiącem życia w zależności od dziennego spożycia wynikającego z diety niemowlęcia. Witamina K Wszystkie niemowlęta po urodzeniu powinny otrzymywać witaminę K1 – profilaktyka zapobiegania krwawieniom z jej niedoboru. Fluor Nie zaleca się suplementacji fluorem do 36. dziecka, bez względu na jego ilość w wodzie pitnej. W ramach profilaktyki próchnicy zalecane jest mycie zębów 2 razy /dziennie śladowa ilością pasty do zębów zawierająca ≥ 1000 ppm fluoru od pojawienia sie pierwszego zęba. Żelazo Dzieci od 6. powinny otrzymywać w pokarmach uzupełniających produkty będące źródłem żelaza. Suplementacja żelazem powinna być stosowana u dzieci z grupy ryzyka jego niedoboru. Zaleca się także, aby dzieci karmione sztucznie otrzymywały mleko modyfikowane wzbogacone żelazem (4–8 mg/l). Produkty do dalszego żywienia niemowląt również powinny być nim wzbogacane. Kwasy omega -3 W celu zapewnienia odpowiedniej podaży DHA niemowlętom karmionym piersią kobieta karmiąca piersią powinna stosować suplementacje w dawce ≥ 200 mg DHA dziennie, a w przypadku małego spożycia ryb dawka ta powinna wynosić 400-600 mg. Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi wszystkie mleka modyfikowane zawierają odpowiednie stężenie DHA. U niemowląt w II półroczu życia głównym źródłem DHA są tłuste ryby oraz mleko modyfikowane zawierające DHA. Podsumowanie Podsumowaniem zaleceń ekspertów jest poniższy schemat żywienia pochodzący w oryginale ze stanowiska ekspertów. Piśmiennictwo: Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp.: „Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci” Przegląd Pediatryczny 2021/ Greer Sicherer Burks i wsp.: „The Effects of Early Nutritional Interventions on the Development of Atopic Disease in Infants and Children: The Role of Maternal Dietary Restriction, Breastfeeding, Hydrolyzed Formulas, and Timing of Introduction of Allergenic Complementary Foods.” Pediatrics 2019 Szajewska H.: „Produkty zastępujące mleko kobiece” Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży- Medycyna Praktyczna, Kraków 2017 Birch „Development of food preferences.” Ann RevNutr 1999; 19: 41-62 Kirtsman M., Diambomba Y., Poutanen i wsp.: „Probable congenital SARS-CoV-2 infection in a neonate born to a woman with active SARS-CoV-2 infection.” CMAJ 2020; 192 (24): E647-E650. Rozporządzenie delegowane komisji (UE) 2016/137 z dnia 25 września 2015 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 609/2013 w odniesieniu do szczegółowych wymogów dotyczących składu preparatów do początkowego żywienia niemowląt i preparatów do dalszego żywienia niemowląt oraz informacji na ich temat, a także w odniesieniu do informacji dotyczących żywienia niemowląt i małych dzieci. Organizm zdrowego niemowlęcia jest gotowy na przyjęcie pierwszych pokarmów uzupełniających zwykle od 4. miesiąca życia. Wtedy przewód pokarmowy i nerki są na tyle dojrzałe, że poradzą sobie z pokarmem innym niż mleko. U niemowląt żywionych jedynie mlekiem dieta ma charakter wysokotłuszczowy – z tłuszczu pochodzi ponad 50% energii. Wprowadzanie pokarmów uzupełniających oznacza przejście na dietę o charakterze bardziej węglowodanowym, czyli zbliżoną do diety osoby dorosłej. Około 6. miesiąca życia mleko matki przestaje wystarczać do zaspokojenia wszystkich potrzeb żywieniowych niemowlęcia. Chodzi tu głównie o podaż energii, białka, żelaza, cynku, i części witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A i D). Jeśli rodzice pragną wychowywać dziecko na diecie wegańskiej lub makrobiotycznej to muszą zwrócić szczególną uwagę na witaminę B12 i D. Zbyt wczesne wprowadzanie żywienia uzupełniającego lub podawanie go w zbyt dużej ilości może skutkować nawet 2-3 krotnym wzrostem ryzyka otyłości w wieku szkolnym. Otyłości sprzyja również zbyt wysoka podaż białka (powyżej 16% energii). Dlatego też czołowe miejsce w pokarmach uzupełniających powinny zajmować warzywa i owoce, mięso zaś trzeba traktować jedynie jako dodatek. Z drugiej strony podaż tłuszczu poniżej 22% energii może skutkować słabym przyrostem masy ciała. Z tego względu należy pamiętać o dodawaniu masła lub oleju roślinnego do przyrządzanych w domu zupek dla niemowląt. Przed ukończeniem 3. roku życia dziecko nie powinno też dostawać odtłuszczonego nabiału. Mleko o zawartości 1,5-2% tłuszczu można zacząć wprowadzać dopiero później. Ważnymi składnikami w diecie niemowlęcia są długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe i żelazo. Ich prawidłowa podaż wpływa na lepszy rozwój psychomotoryczny i sprzyja rozwijaniu funkcji poznawczych ( percepcji wzrokowej). Właściwy dobór spożywanych tłuszczów chroni przed wystąpieniem chorób układu sercowo-naczyniowego. Z tego względu warto uwzględniać w jadłospisie dziecka oleje roślinne, które zawierają kwas α-linolenowy, a także ryby, będące źródłem EPA i DHA (kwasów: eikozapentaenowego i dokozaheksaenowego). Mając na uwadze profilaktykę nadciśnienia tętniczego i wciąż rozwijające się nerki niemowlęcia należy zupełnie zrezygnować z dosalania potraw dla dziecka przed ukończeniem 1. roku życia, a potem zachowywać duży umiar w używaniu soli. Dzięki stosowaniu tej zasady dziecko nie przyzwyczaja się do słonego smaku, więc naturalna dla niego będzie dieta niskosodowa w przyszłości. Podobnie rzecz się przedstawia z cukrem. Niemowlę nie potrzebuje innego cukru niż ten występujący naturalnie w warzywach i owocach. Nawet soki owocowe powinny być ograniczane i nie mogą one zastępować świeżych owoców ani czystej wody do picia. Aby uchronić dziecko przed rozwojem próchnicy, warto dodatkowo nie pozwalać mu na zasypianie z butelką i unikać częstego podawania obklejających zęby, próchnicotwórczych przekąsek, takich jak np. chrupki kukurydziane czy cukierki. Zboża zawierające gluten (pszenicę, żyto, jęczmień) należy podać po raz pierwszy w 5. lub 6. miesiącu życia. Zwykle na początku jest to pół łyżeczki ugotowanej na wodzie kaszy manny. Gluten najlepiej wprowadzać pod osłoną mleka kobiecego, czyli w okresie, gdy dziecko jest jeszcze karmione piersią. Takie postępowanie zmniejsza ryzyko zarówno celiakii, jak i cukrzycy typu I. Niemowlętom nie powinno się podawać miodu, gdyż grozi to zachorowaniem na botulizm dziecięcy, wywołany przez bakterie Clostridium botulinum (te same, które powodują zatrucia jadem kiełbasianym). Poglądy na żywienie niemowląt zmieniały się na przestrzeni lat. Nieustanny rozwój wiedzy na ten temat pozwala nam na formułowanie coraz doskonalszych i lepiej sprawdzonych zaleceń, których słuszność udokumentowana jest badaniami naukowymi Piśmiennictwo 1. Jarosz M (red.), Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, wyd. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2012. 2. Szajewska H, Socha P, Horvath A, Rybak A, Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Stand Med, Pediatr 2014;11;321-338. 3. Woś H, Pokarmy uzupełniające – stanowisko Komitetu Żywienia ESPGHAN, Stand Med, Pediatr 2013;11(1) autor: Agata Jagielska dietetyk absolwentka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego O wprowadzaniu pokarmów uzupełniających5 (100%) 1 vote Jako mama trzeciego dziecka nie wyobrażam sobie zdrowego odżywiania niemowlęcia bez pełnej listy produktów, z których każdego dnia mogę dla mojego maluszka wyczarować coś smacznego i wyjątkowego. Dodatkowo nie chcę się zastanawiać, czy jabłko mogę podać w 4-tym miesiącu, czy dopiero w 6-tym, czy ma być ugotowane czy też surowe. Dlatego na bazie schematu żywienia niemowląt i innej dostępnej literatury przygotowałam szczegółową listę produktów żywieniowych, które mogę podawać mojemu dziecku w poszczególnych miesiącach jego rozwoju. Taka lista w pierwszych miesiącach życia naszego niemowlęcia to przydatna rzecz. Nie dość, że pokazuje kiedy co wprowadzać, to jeszcze pomaga urozmaicić dietę o produkty, których sami nawet nie próbowaliśmy. Takie szparagi na przykład próbowałam może raz i zapomniałam o nich. Poniżej schemat żywienia niemowląt z roku 2015, wg „Zaleceń Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci”, który może służyć jako drogowskaz dotyczący wprowadzania do diety poszczególnych produktów żywieniowych. Źródło: standardy medyczne. Jednak taki schemat żywienia niemowląt był dla mnie niewystarczający. Chciałam wiedzieć, co konkretnie mogę podać do jedzenia, kaszki, owoce, warzywa, aby nie zastanawiać się każdego dnia co mogę ugotować. Poniżej wypisałam bogatą listę pokarmów (bez odzwierzęcych), które można wprowadzać dziecku karmionemu piersią w podziale na miesiące. Dzieci karmione mlekiem modyfikowanym zaczynają miesiąc wcześniej. Chodzi tu o ugotowane pokarmy, chyba że dodałam wyraz: surowe. 5 miesiąc: ziemniak, marchewka, pasternak, brokuł, kalafior, groszek zielony, kukurydza, ryż brązowy, biały, siemię lniane, dynia, kleik i mąka ryżowa, kaszka z płatków ryżowych, tapioka, kleik i mąka kukurydziana, kasza manna (pół łyżeczki co kilka dni), jabłko, gruszka, makaron ryżowy, olej lniany; 6 miesiąc: pietruszka korzeń, kapusta biała, czerwona, włoska, szpinak, amarantus, soczewica czerwona, seler, fasola szparagowa zielona, brukselka, szparagi, awokado, cukinia, kabaczek, patison, serca karczochów, płatki z brązowego ryżu, mąka amarantusowa, kasza, makaron i mąka jaglana, kasza z płatków jaglanych, kasza quinoa, kasza z płatków quinoa, kasza kukurydziana, banan, malina, jeżyna, morela, porzeczka, dzika róża, śliwka, suszona śliwka, cynamon: surowe: jabłko, jagoda; 7 miesiąc: koper, fenkuł, kalarepa, soczewica zielona, burak czerwony, pomidor, por, cebula, czosnek, batat, żurawina, surowe: banan, gruszka, morela, wiśnia, malina, arbuz; ryba dzikożyjąca lub słodkowodna; 8 miesiąc: jarmuż, sezam, sok z kapusty kiszonej, mąka sojowa, suszony daktyl, rodzynka, kasza gryczana niepalona, kasza jęczmienna (tu jest gluten), borówka, surowe: śliwka węgierka, brzoskwinia, winogrono, czereśnia, renkloda, mirabelka, melon, kiwi, mango, przyprawy: majeranek, kminek, koperek, tymianek, cząber, estragon, bazylia, rozmaryn, oregano; 9 miesiąc: szczaw, szpinak, groch suszony, makaron gryczany, mąka gryczana, kasza gryczana palona, słonecznik, pestki dyni (zawsze podprażone), orzech nerkowca, włoski, migdał (zmielone), surowe: borówka, jeżyna, agrest, porzeczka biała, czarna, czerwona, aronia; 10 miesiąc: pietruszka natka, soja, ciecierzyca, fasola biała, czerwona, kapusta kiszona, ogórek kiszony, bób, rzodkiew, bakłażan, papryka, glutenowe: kasza kus kus, pęczak, płatki owsiane i kasza manna (od 5 miesiąca wprowadzamy je po łyżeczce do posiłku co kilka dni), pieczywo pełnoziarniste, surowe: ogórek, żurawina, papaja, ananas, marakuja, truskawka, poziomka, kiełki lucerny, rzodkiewki, słonecznika, soi; 11 miesiąc: rzepa, makarony pełnoziarniste, surowe: figa; dobra sól (w bardzo małych ilościach) 12 miesiąc: kakao, karob, surowe: sałata, rzodkiewka, pomarańcza, cytryna, mandarynka, limonka, grejpfrut; 24 miesiąc: orzech ziemny, fistaszek (tak późno ze względu na silne alergeny). W przypadku suszonych owoców, to wszystkie gotuję do czasu aż dziecko będzie bardzo dobrze gryzło. Generalnie surowe owoce czy warzywa podajemy od 7. miesiąca. Podając dziecku owoc po raz pierwszy, dobrze jest go najpierw ugotować, co pozwoli na zmniejszenie ryzyka uczulenia. Jakimi wartościami kieruję się dobierając dietę dla mojego dziecka i dlaczego póki co nie ma w niej produktów odzwierzęcych opisałam we wprowadzeniu do karmienia niemowląt. Gluten Dziecko do glutenowych posiłków typu owsianka gotowe jest po ukończeniu 10 miesiąca życia. Należy je jednak do tego przygotować. Schemat żywienia niemowląt zaleca, aby zacząć wprowadzać gluten do diety dziecka już 5. najpóźniej 6. miesiąca życia, w postaci np.: pół łyżeczki kaszy manny co kilka dni. W 8. miesiącu gluten powinien znaleźć się codziennie w jednym z posiłków. W sklepie eko można również kupić kaszkę zbożową pełnoziarnistą, która w składzie ma tylko zboże bez substancji słodzących, czy innych zbędnych dodatków. Produkty glutenowe, które dziecko może otrzymać to: owies, żyto, pszenica, orkisz, jęczmień, pęczak, kus kus. Co do owsa, to z zasady jest bezglutenowy, ale w obecnych czasach został on „zanieczyszczony” glutenem. Owsiankę można podawać maluchowi wcześniej, jeśli kupimy płatki owsiane bezglutenowe w sklepie eko. Gluten powinien być „wysokiego gatunku”, czyli produkty mają być pełnoziarniste, nie oczyszczone. Źródła informacji Pobierz bezpłatnego eBooka! 1. Nasza historia – co nam dała zmiana Co musisz zrobić zanim zaczniesz Produkty, które powinny zniknąć z Co w zamian? Zdrowe Co się stanie, jeżeli nic nie Jak zrobić to szybciej i łatwiej.

wprowadzanie pokarmów u niemowląt